برای درمان پوکی استخوان شدید لازم است ورزش کنید، دارو مصرف کنید و غذای خود را تغییر دهید. با این حال، برخلاف پوکی استخوان خفیف و یا پیشگیری از آن، تعدیل غذا و ورزش در پوکی شدید کافی نیست. به عبارت دیگر، داروها یک جزء جدایی‌ناپذیر از درمان پوکی استخوان شدید هستند. به همین دلیل، بخش عمده از مقاله حاضر را به داروهای تجویزی برای درمان این عارضه اختصاص می‌دهیم و در مورد غذا و ورزش کمتر صحبت می‌کنیم.
درمان پوکی استخوان با دارو
بیس‌فسفونات‌ها
بیس‌فسفونات‌ها معمولا اولین انتخاب برای درمان پوکی استخوان هستند. این داروها شامل موارد می‌باشند:
- آلندرونات (فوسامکس)، یک قرص در هفته
- ریزدرونات (اکتونل)، یک قرص در هفته یا ماه
- ایباندرونات (Boniva)، یک قرص در ماه یا انفوزیون داخل وریدی سه ماهه (IV).
- زولدرونیک اسید (Reclast)، انفوزیون IV سالانه
یکی دیگر از داروهای رایج که برای پوکی استخوان تجویز می‌شود، دنوزوماب (Prolia، Xgeva) نامیده می‌شود. این دارو به بیس‌فسفونات‌ها مرتبط نیست و در افرادی که نمی‌توانند این داروها را مصرف کنند، مانند برخی از افرادی که مشکل کلیه دارند، استفاده می‌شود.
دنوزوماب هر شش‌ماه یکبار ریز پوست و به صورت کم‌عمق تزریق می‌شود. اگر دنوزوماب مصرف می‌کنید، ممکن است لازم باشد تا آخر عمر آن را ادامه دهید، مگر این‌که پزشک شما آن را تغییر دهد. تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که احتمال شکستگی ستون فقرات پس از قطع دارو وجود دارد، بنابراین لازم است که این دارو را به طور مداوم مطابق دستور پزشک مصرف کنید.
عوارض جانبی رایج قرص بیس‌فسفونات چیست؟
عوارض جانبی اصلی این قرص‌ها، ناراحتی معده است. معمولا افراد احساس سوزش سردل و رفلاکس دارند. برای این‌که مشکل معده خود را حل کرده و از رفلاکس اسید معده جلوگیری کنید، لازم است به مدت 30 تا 60 دقیقه بعد از مصرف دارو دراز نکشید یا خم نشوید تا دارو و غذا به داخل مری برنگردد. اکثر افرادی که از این نکات پیروی می‌کنند، این عوارض جانبی را ندارند.
قرص‌های بیس فسفونات جذب خوبی ندارند. به همین دلیل مصرف آنها با یک لیوان پر آب با معده خالی به بهترشدن جذب کمک می‌کند. پس از مصرف دارو هیچ چیز دیگری را به مدت 30 تا 60 دقیقه نخورید. اما پس از آن می‌توانید غذا بخورید، مایعات بنوشید و داروهای دیگر را مصرف کنید.
آیا تزریق بیس‌فسفونات‌ها نسبت به مصرف قرص مزیتی دارد؟
اشکال تزریقی بیس فسفونات‌ها، مانند ایباندرونات و زولدرونیک اسید، معده را ناراحت می‌کنند و سبب سوزش سر دل نمی‌شوند. علاوه بر این، ممکن است برای برخی افراد یک تزریق سه‌ماهه یا سالانه آسان‌تر از مصرف یک قرص در هفته یا ماه باشد. به همین دلیل است که گاهی مصرف این داروها به شکل داخل وریدی اولویت پیدا می‌کند.
با این حال، بیس‌فسفونات‌های داخل وریدی در برخی افراد علائم خفیفی شبیه علائم آنفولانزا ایجاد می‌کنند، اما این علائم معمولاً فقط پس از اولین تزریق وجود دارد و نه در تزریق‌های بعدی. مبتلایان می‌توانند با مصرف استامینوفن قبل و بعد از تزریق، این علائم را کاهش دهد.
مصرف هورمون‌ها برای درمان پوکی استخوان شدید
استروژن، گاهی اوقات همراه با پروژستین برای درمان پوکی استخوان شدید تجویز می‌شود. با این حال، این درمان می‌تواند خطر لخته‌شدن خون، سرطان آندومتر رحم، سرطان سینه و بیماری‌های قلبی‌عروقی را افزایش دهد. این هورمون‌ها در حال حاضر برای زنانی استفاده می‌شود که در معرض شکستگی استخوان هستند، اما نمی‌توانند سایر داروها را استفاده کنند.
زنانی که برای کاهش علائم یائسگی، مانند گرگرفتگی، درمان جایگزینی هورمونی را انتخاب می‌کنند، ممکن است بهبود قابل ملاحظه‌ای را در تراکم استخوان داشته باشند. توصیه‌های فعلی می‌گویند که از کمترین دوز هورمون برای کوتاه‌ترین مدت استفاده کنید.
رالوکسیفن (Evista) دارویی است که اثرات مشابهی را با اثرات استروژن بر تراکم استخوان در زنان یائسه ایجاد می‌کند، بدون این‌که خطرات مرتبط با استروژن را داشته باشد. مصرف این دارو می‌تواند خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان سینه را کاهش دهد. گرگرفتگی یک عارضه جانبی رایج مصرف رالوکسیفن است. رالوکسیفن ممکن است خطر لخته شدن خون را هم افزایش دهد و به همین دلیل باید با احتیاط مصرف شود.
عملکرد داروهایی که برای درمان پوکی استخوان تجویز می‌شوند
در طول زندگی، استخوان‌های سالم به‌طور مداوم شکسته و مجددا بازسازی می‌شوند. با بالا رفتن سن – به ویژه پس از یائسگی – استخوان‌ها سریع‌تر تجزیه می‌شوند. از آنجایی که بازسازی استخوان نمی‌تواند سرعت قبلی خود را در کهنسالی حفظ کند، استخوان‌ها تحلیل رفته و ضعیف‌تر می‌شوند.
اکثر داروهای پوکی استخوان با کاهش سرعت تجریه استخوان‌ها، اثر خود را اعمال می‌کنند. برخی دیگر، با تسریع روند استخوان‌سازی به درمان این عارضه کمک می‌کنند. هر دو این مکانیسم‌ها باعث تقویت استخوان و کاهش خطر شکستگی آن می‌شوند.
داروهای استخوان‌ساز عبارتند از:
- تری پاراتید (فورتئو)
- آبالوپاراتید (تیملوس)
- روموسوزوماب (Evenity)
این نوع داروها معمولاً برای افرادی مفید است که تراکم استخوان آنها بسیار کاهش یافته است. علاوه بر این، افرادی که شکستگی قبلی داشته‌اند و یا پوکی استخوان آنها ناشی از مصرف داروهای استروئیدی است، می‌توانند از این داروها بهره ببرند.
تری پاراتید و آبالوپاراتید نیاز به تزریق روزانه دارند. مطالعات روی موش‌های آزمایشگاهی افزایش خطر سرطان استخوان را با مصرف این داروها نشان می‌دهد، بنابراین آنها در افرادی که در معرض خطر بالای سرطان استخوان هستند استفاده نمی‌شوند. تاکنون افزایش سرطان استخوان در افرادی که این داروها را مصرف کرده‌اند مشاهده نشده است.
روموسوزوماب به صورت تزریق ماهانه در مطب پزشک انجام می‌شود. این یک داروی جدید است و کمتر در مورد عوارض جانبی طولانی مدت آن اطلاعات در دسترس است، اما به افرادی که اخیراً سکته مغزی یا حمله قلبی داشته‌اند داده نمی‌شود. درمان پس از 12 دوز، در 12 ماه پشت سر هم، متوقف می‌شود.
این داروهای استخوان‌ساز را می‌توان تنها برای یک یا دو سال مصرف کرد و فواید آن پس از قطع مصرف به سرعت از بین می‌رود. برای محافظت از استخوانی که ساخته شده است، باید داروی تثبیت‌کننده استخوان مانند بیس‌فسفونات را شروع کنید.
ورزش برای درمان پوکی استخوان شدید
همان‌طور که ذکر شد، اگرچه داروها در درمان پوکی استخوان شدید مهم هستند، اما غذا و ورزش هم اهمیت زیادی دارند. ورزش‌هایی که وزن بدن را تحمل می‌کنند و بر روی استخوان‌ها فشار می‌آورند، می‌توانند استخوان‌سازی را به‌طور طبیعی تحریک کنند. این کار با تحریک هورمون‌هایی انجام می‌شود که در ساخت استخوان نقش دارند.
علاوه بر ورزش‌های تحمل‌کننده وزن مثل پیاده‌روی، دویدن، والیبال و بسکتبال، ورزش‌های قدرتی که ماهیچه‌ها را تقویت می‌کنند هم مناسب هستند. این ورزش‌ها ماهیچه می‌سازند و ماهیچه‌ها با کشیدن استخوان‌ها به آنها فشار وارد می‌کنند. هرچه ماهیچه قوی‌تر باشد، فشاری که به استخوان وارد می‌کند بیشتر بوده و در نتیجه استخوان بیشتر تقویت می‌شود.
به اضافه ورزش‌های تحمل‌کننده وزن و قدرتی، ورزش‌هایی که به تعادل بدن کمک می‌کنند هم مفید هستند. اکثر شکستگی‌ها زمانی اتفاق می‌افتد که فرد روی زمین می‌افتد. این ورزش‌ها کمک می‌کنند تا فرد تعادل خود را حفظ کرده و کمتر به زمین بخورد.
به طور کلی لازم است ورزش‌های مناسب برای پوکی استخوان را زیر نظر متخصص انجام دهید تا وضعیت شما بدتر نشود.
غذا برای درمان پوکی استخوان شدید
دریافت کافی کلسیم، فسفر، پروتئین و ویتامین دی برای حفظ استخوان‌ها؛ ساخت مجدد آنها و جلوگیری از تحلیل بافت لازم است. شیر بهترین منبعی است که هم کلسیم و فسفر را به میزان کافی دارد و هم منبع خوبی از پروتئین است. برخی مواد غذایی دیگر که می‌توانند کلسیم مورد نیاز شما را تامین کنند شامل سنجد، بادام و مغزها هستند.
در مورد ویتامین‌دی، منابع غذایی معمولا فقیر هستند. اگر ویتامین‌دی کافی نداشته باشید، جذب کلسیم و نشستن آن در استخوان اتفاق نمی‌افتد. به همین دلیل لازم است به‌مقدار کافی این ویتامین را دریافت کنید. نور آفتاب مهمترین منبع ویتامین‌دی است. با قراردادن دست‌ها و بازوها در مقابل آفتاب عصر به‌مدت بیست دقیقه می‌توانید ویتامین‌دی مورد نیاز خود را تامین کنید. با این حال در مورد افرادی که کمبود دارند، مصرف مکمل ویتامین‌دی توصیه می‌شود. میزان این مکمل بر اساس میزان کمبود تعیین می‌شود. با این حال مصرف ماهانه یک قرص 5000 واحدی برای همه افراد مجاز و توصیه شده است.
علاوه بر موارد ذکر شده، لازم است از مصرف مواد غذایی که خون را اسیدی می‌کنند پرهیز کنید. مصرف این غذاها سبب می‌شود میزان اسید در خون زیاد شود. از آنجا که کلسیم می‌تواند این اسید را خنثی کند، بدن برای مقابله با تغییر PH خون، کلسیم را از بافت جداکرده و به داخل خون می‌ریزد. این اقدام پوکی استخوان را تشدید می‌کند. مصرف زیاد مواد قندی، گوشت، نوشابه، حبوبات، لبنیات و موادی که خاکستر اسیدی دارند به اسیدی‌شدن خون منجر می‌شوند.
سخن آخر
درمان پوکی استخوان شدید علاوه بر ورزش و اصلاح رژیم غذایی، مستلزم مصرف برخی از داروها است. داروهای پوکی استخوان یا ساخت این بافت را افزایش می‌دهند و یا از تحلیل آن جلوگیری می‌کنند. برخی از آنها تزریقی و برخی دیگر خوراکی هستند. هورمون‌درمانی هم گاهی برای درمان پوکی استخوان شدید توصیه می‌شود. در مورد ورزش‌ها، تمرین‌هایی که وزن بدن را تحمل می‌کنند به همراه ورزش‌های قدرتی و حفظ تعادل می‌توانند کمک زیادی به درمان پوکی استخوان کنند. مواد غذایی غنی از کلسیم، پروتئین و فسفر برای ساخت استخوان ضروری هستند. مصرف لبنیات باید به اندازه باشد و در کنار آن از مغزها، بادام و سایر منابع کلسیم استفاده گردد.
