هر اندام از بدن علاوه بر اینکه وظیفه خاصی را انجام می‌دهد، به‌نحو پیچیده‌ای با سایر اندام‌ها و بافت‌ها در ارتباط است. نوروترانسمیترهای عصبی، هورمون‌ها و آنزیم‌های مشترک، بخشی از واسطه‌هایی هستند که این ارتباط را برقرار می‌کنند. در این میان، رحم نیز علاوه بر وظیفه خاصی که برای تولیدمثل برعهده دارد، دارای ارتباطات پیچیده با سایر اندام‌ها و بافت‌ها است. یکی از بافت‌هایی که برداشتن رحم و همچنین تخمدان‌ها می‌تواند تاثیر زیادی بر آن بگذارد، استخوان‌ها هستند. برداشتن رحم می‌تواند سبب پوکی استخوان شود و دلیل آن هم تغییرات هورمونی مربوط به استروژن است که در اثر فقدان این اندام در بدن ایجاد میشود.
استروژن چیست و چه می‌کند؟
استروژن‌ها گروهی از هورمون‌ها هستند که نقش مهمی در رشد طبیعی جنسی و تولیدمثل زنان دارند. آنها هورمون‌های جنسی هستند. تخمدان‌های زنان بیشتر هورمون‌های استروژن را می‌سازند، اگرچه غدد فوق‌کلیوی و سلول‌های چربی نیز مقادیر کمی از این هورمون را تولید می‌کنند.
استروژن علاوه بر تنظیم چرخه‌قاعدگی، بر دستگاه تناسلی، دستگاه ادراری، قلب و عروق خونی، استخوان‌ها، سینه‌ها، پوست، مو، غشاهای مخاطی، عضلات لگن و مغز تأثیر می‌گذارد. ویژگی‌های جنسی ثانویه مانند موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل نیز با افزایش سطح استروژن شروع به‌رشد می‌کنند. بسیاری از سیستم‌ها از جمله سیستم اسکلتی‌عضلانی، قلبی‌عروقی و مغز تحت تاثیر استروژن قرار دارند.
ارتباط استروژن با استخوان
استروژن نقش مهمی در رشد و بلوغ استخوان و همچنین در تنظیم «ترن‌اور» و یا همان باز‌چرخش استخوان‌های بالغ دارد. در طول رشد استخوان، استروژن برای بسته‌شدن مناسب صفحات رشد اپی‌فیزیال هم در زنان و هم در مردان مورد نیاز است. همچنین در اسکلت افراد جوان کمبود استروژن منجر به افزایش تشکیل استئوکلاست و افزایش تحلیل استخوان میشود.
در یائسگی کمبود استروژن مترشحه از تخمدان باعث ازدست‌دادن استخوان اسفنجی و همچنین ازدست‌دادن استخوان قشری میشود. تحلیل زیاد استخوان اسفنجی منجر به ازدست‌دادن استخوان کلی بدن و تخریب ساختار استخوان به دلیل ریزشکستگی‌ها میشود.
استخوان‌ها از ماتریکسی از پروتئین‌ها و مواد معدنی تشکیل شده‌اند که آنها را قوی و انعطاف‌پذیر می‌کند. آنها حاوی استئوسیت‌ها هستند که سلول‌های خاصی می‌باشند که این ماتریکس را حفظ می‌کنند. استروژن بر استئوسیت‌ها و همچنین سلول‌های دیگر مانند استئوبلاست‌ها و استئوکلاست‌ها تأثیر می‌گذارد. سطوح پایین استروژن بر عملکرد این سلول‌ها تأثیر گذاشته و باعث میشود که استخوان جدید بسیار کمی تولید کنند و ساختار استخوان را به‌درستی حفظ نکنند.
کارشناسان دقیقاً نمی‌دانند استروژن چگونه بر استخوان تأثیر می‌گذارد، اما معتقدند که رابطه پیچیده بین این دو شامل موارد زیر است:
- سیستم ایمنی: دانشمندان فکر می‌کنند که استروژن با تنظیم سیستم ایمنی بر هموستاز استخوان تأثیر می‌گذارد.
- اثرات روی سلول‌های استخوانی: استروژن بر سلول‌های استخوانی از جمله استئوسیت‌ها، استئوبلاست‌ها و استئوکلاست‌ها تأثیر می‌گذارد.
- استرس اکسیداتیو: عدم تعادل بین رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند باعث استرس اکسیداتیو شود. در این حالت رادیکال‌های آزاد به بدن آسیب می‌رسانند. استروژن در استرس اکسیداتیو نقش دارد.
- پروتئین Sema3A: ممکن است بین استروژن و پروتئین sema3A در استئوسیت‌ها رابطه وجود داشته باشد. با افزایش سن، سطح استروژن و sema3A در افراد کاهش می‌یابد که باعث میشود استخوان‌ها نتوانند ساختار خود را حفظ کنند.
اما سوال مهم در این‌جا این است: با توجه به اینکه استروژن به‌طور عمده توسط تخمدان تولید میشود و نه رحم، چرا هیسترکتومی یا برداشتن رحم بدون برداشت تخمدان در بلندمدت منجر به پوکی استخوان میشود؟
برای اینکه پاسخ این سوال را بدانید، لازم است درباره ارتباط رحم و تخمدان بیشتر اطلاعات کسب کنید.
ارتباط هورمونی رحم و تخمدان
رحم یک اندام عضلانی توخالی است که در لگن زن بین مثانه و راست‌روده قرار دارد. تخمدان‌ها تخمک‌هایی را تولید می‌کنند که از طریق لوله‌های فالوپ با پایین و مرکز حرکت می‌کنند و به رحم می‌رسند. تخمک می‌تواند در رحم جایگزین شود و جنین را به‌وجود بیاورد.
علاوه بر این ارتباط فیزیکی، رحم و تخمدان ارتباط هورمونی زیادی با هم دارند. استروژن تخمدان در تخمک‌گذاری (زمانی که تخمدان شما تخمک آزاد می‌کند) نقش دارد و پوشش داخلی رحم (آندومتر) را ضخیم می‌کند تا برای بارداری آماده شود.
با این حال فقط تخمدان نیست که بر رحم تاثیر می‌گذارد، رحم نیز بر تخمدان تاثیر می‌گذارد. برداشتن رحم در جراحی یا همان هیستروکتومی نیز به‌طور معکوس بر تخمدان اثر گذاشته و سبب میشود که سریع‌تر از کار بیفتد و کمتر استروژن ترشح کند. به عبارت دیگر برداشتن رحم سبب یائسگی (منوپاز) زودرس میشود. استروژن کمتر یا قطع تولید آن در یائسگی زودرس، با تاثیر بر روی استخوان سبب کاهش توده استخوانی و پوکی آن میشود.
ارتباط بین برداشتن رحم و پوکی استخوان
ارتباط بین برداشتن رحم و یائسگی زودرس -که خود به پوکی استخوان منجر میشود- در تعدادی از مطالعات مربوط به‌چندین دهه قبل مورد بررسی قرار گرفته است. این مطالعات تخمین زدند که در زنانی که تحت عمل هیسترکتومی قرار می‌گیرند یائسگی تقریباً چهار سال زودتر در مقایسه با زنانی که این جراحی را انجام نداده بودند، رخ می‌دهد. با این حال مطالعات جدید نتایجی را نشان می‌دهند که گویای شرایط بدتری است.
برخی از این مطالعات نشان می‌دهند که خطر نارسایی تخمدان در زنانی که تحت هیسترکتومی بدون برداشت تخمدان دوطرفه قرار می‌گیرند، در مقایسه با زنان در سن مشابه با رحم دست‌نخورده، تقریباً دو برابر افزایش یافته است. نسبت خطر برای زنان غیرآفریقایی آمریکایی بیشتر از زنان آفریقایی آمریکایی است. افزایش خطر ناشی از اختلال ناگهانی عملکرد تخمدان پس از جراحی نیست، بلکه به دلیل یک خطر اضافی متناسب در طول دوره پیگیری است.
برای جلوگیری و درمان پوکی استخوان ناشی از برداشتن رحم باید چکار کرد؟
برای جلوگیری و درمان پوکی استخوان ناشی از برداشتن رحم، باید همان اقداماتی را انجام دهید که زنان یائسه برای تعویق و کاهش سرعت پوکی استخوان انجام می‌دهند. این اقدامات شامل موارد زیر هستند:
30 دقیقه در روز ورزش کنید
ترکیبی از تمرینات تحمل‌کننده وزن و تمرینات تقویت عضلات را در برنامه هفتگی خود بگنجانید. ورزش‌هایی که وزن را تحمل می‌کنند شامل آهسته دویدن، بالارفتن از پله، تنیس و ایروبیک هستند. استخوان‌های شما با ایجاد سلول‌های قوی‌تر و متراکم‌تر به این ورزش‌ها واکنش پاسخ می‌دهد. اگر متوجه شدید که فعالیت‌های با ضربه زیاد برای مفاصل شما سخت است، فعالیت‌های راحت‌تری مثل پیاده‌روی را انتخاب کنید. تمرینات تقویت عضلات شامل بلندکردن وزنه، تمرینات با استفاده از نوارهای مقاومتی، یوگا و تای‌چی است.
از رژیم غذایی سرشار از کلسیم استفاده کنید
شما به کلسیم نیاز دارید، و اگر در رژیم غذایی شما به اندازه کافی کلسیم وجود نداشته باشد، بدن شما آن را از استخوان‌های شما برمی‌دارد. کلسیم به‌طور طبیعی در محصولات لبنی، کلم بروکلی، کلم پیچ، بوک چوی، ماهی قزل آلا، لوبیا، غذاهای حاصل از سویا، انجیر، پرتقال، ساردین و در غذاهای غنی‌شده یافت میشود. روزانه 1200 میلی‌گرم کلسیم از غذا دریافت کنید یا در مورد اینکه آیا به مکمل‌غذایی نیاز دارید یا خیر با پزشک خود مشورت کنید.
ویتامین D کافی دریافت کنید
ویتامین D به بدن شما کمک می‌کند تا کلسیم را جذب کند. آفتاب بهترین منبع ویتامین دی است. با این حال با توجه به اینکه افراد ممکن است نتوانند به اندازه کافی در معرض آفتاب قرار بگیرند، مکمل ویتامین دی می‌تواند مفید باشد. میزان تجویز ویتامین دی وابسته به سطح این ویتامین در خون شما و تجویز پزشک است. ممکن است دوزهای روزانه تجویز شود و یا به شکل ماهانه و یا هفتگی از مکمل‌های ویتامین دی استفاده کنید. همه‌چیز بستگی به وضعیت بدن شما و نظر پزشک دارد.
سبزیجات برگدار بخورید
بر اساس تحقیقات منتشر شده در مجله آمریکایی تغذیه بالینی، ویتامین K موجود در سبزی‌های برگدار نیز با تراکم استخوان بالاتر و کاهش خطر شکستگی لگن مرتبط است. حداقل یک وعده در روز از کاهو، کلم پیچ، کلم بروکلی، اسفناج، کلم بروکسل یا سایر سبزیجات سبز رنگ استفاده کنید.
اگر سیگار می کشید، آن را ترک کنید
ترک‌کردن یک عادت مادام‌العمر سخت است، بنابراین این کار را به‌تنهایی انجام ندهید. برای کمک با پزشک خود صحبت کنید. تحقیقات منتشر‌شده توسط انجمن بهداشت عمومی آمریکا نشان می‌دهد که ترک سیگار در مراحل بعدی زندگی می‌تواند از دست‌دادن تراکم استخوان مرتبط با سیگار را متوقف کند.
در مورد دارو با پزشک خود صحبت کنید
برای پوک‌شدن شدید استخوان، داروهای تجویزی در دسترس هستند که می‌توانند از دست‌دادن استخوان را کند یا متوقف کنند، استخوان جدید بسازند، تراکم استخوان را افزایش دهند و به کاهش خطر شکستگی کمک کنند. بنابراین پس از برداشتن رحم، به‌طور مرتب به دکتر متخصص رجوع کنید تا تراکم استخوان شما بسنجد و اگر لازم است از داروها و یا هورمون‌تراپی برای شما استفاده کند.
سخن آخر
برداشتن رحم می‌تواند در بلندمدت با القاء یائسگی زودرس و یا کاهش عملکرد تخمدان‌ها سبب پوکی استخوان میشود. تخمدان‌ها اندام‌هایی هستند که بیشترین استروژن بدن را تامین می‌کنند. استروژن علاوه بر نقش باروری، نقش‌های دیگری در بدن ایفا می‌کند که یکی از آنها کمک به حفظ تراکم استخوان و بازسازی آن است. با کاهش استروژن پس از برداشتن رحم، به‌تدریج استخوان‌ها تحلیل می‌روند و فرد مبتلا به پوکی استخوان زودرس میشود. برای پیشگیری لازم است تحت نظر پزشک بوده و تغذیه مناسب و ورزش روزانه داشته باشید تا بتوانید تا حد امکان از یائسگی زودرس و یا از کاهش عملکرد تخمدان جلوگیری کنید.
