پوکی استخوان چیست؟
بیماری پوکی استخوان یا osteoporosis، اختلالی است که استخوان‌های شما را نازک‌تر، ضعیف‌تر و شکننده‌تر می‌کند. قسمت داخلی استخوان سالم حاوی فضاهای کوچک متعددی است که ساختمانی شبیه به لانه زنبور را ایجاد کرده‌اند. پوکی استخوان اندازه این فضاها را افزایش می‌دهد و باعث از دست رفتن استحکام و تراکم استخوان می‌شود. علاوه بر این، قسمت بیرونی استخوان فردی که پوکی استخوان دارد، نسبت به فرد سالم، ضعیف‌تر و نازک‌تر است.
استخوان‌ها از سخت‌ترین و قوی‌ترین قسمت‌های بدن انسان به شمار می‌روند؛ با این وجود از بافت زنده‌ای تشکیل شده‌اند که به صورت مداوم در حال تجزیه و بازسازی است. تا اوایل دهه ۲۰ سالگی، سرعت ساخت بافت استخوانی جدید از سرعت تجزیه و تخریب بافت‌های قدیمی و فرسوده بیشتر است، و با افزایش سن این روند نیز کند می‌شود.
پوکی استخوان در هر سنی ممکن رخ دهد، اما در افراد مسن، به ویژه زنان سالمند، شیوع بالاتری دارد. بر اساس گزارش بنیاد بین‌المللی پوکی استخوان، ۲۱.۲ درصد از زنان بالای ۵۰ سال و ۶.۳ درصد از مردان با همین میانگین سنی در سراسر جهان از این بیماری رنج می‌برند.
خطر شکستگی استخوان حین انجام فعالیت‌های ساده‌ای مانند ایستادن یا راه رفتن در مبتلایان به بیماری پوکی استخوان افزایش می‌یابد. دنده‌ها، لگن، استخوان‌های مچ دست و ستون فقرات شایع‌ترین استخوان‌هایی هستند که در این بیماری درگیر می‌شوند.
آشنایی با عوامل زمینه‌ساز و نشانه های پوکی استخوان در جوانی، می‌تواند به قوی نگه داشتن استخوان‌های شما در طول زندگی کمک کند.
نشانه های پوکی استخوان در جوانی
درمان پوکی استخوان در مراحل اولیه، بهترین راه پیشگیری از آسیب‌های جدی‌تری مانند شکستگی و دردهای استخوانی است. بنابراین باید علائم و نشانه های پوکی استخوان در جوانی و پوکی زودرس استخوان را به خوبی بشناسید.
شناسایی پوکی استخوان در مراحل اولیه کار دشواری است. این بیماری به آهستگی پیشرفت می‌کند و اغلب افراد تا زمانی که دچار شکستگی نشوند، نمی‌دانند که استخوان‌های ضعیفی دارند. با این حال، توجه به علائم و نشانه‌ها می‌تواند خطر بروز پوکی زودرس استخوان را کاهش دهد. در ادامه تعدادی از مهم‌ترین نشانه های پوکی استخوان در جوانی را برایتان آماده کرده‌ایم.
شکستگی مکرر استخوان‌ها
شکستگی‌های مکرر از اولین نشانه‌های پوکی استخوان در جوانی به شمار می‌روند. اگر در سنین جوانی و نوجوانی هستید و استخوان‌هایتان به دنبال حوادث کم‌خطری مثل زمین خوردن آسیب می‌بیند، باید از نظر پوکی زودرس استخوان ارزیابی شوید.
درد کمر
اگر هنگام خم شدن برای برداشتن وسیله‌های سبکی مانند روزنامه، یا شستن صورت و مسواک زدن احساس ناراحتی می‌کنید، احتمالا استخوان‌های شما ضعیف و شکننده است. کمردردی که به دنبال فعالیت‌های روزمره ایجاد می‌شود و بیش از چندین روز ادامه می‌یابد، می‌تواند نشانه‌ای از شکستگی‌های مرتبط با پوکی زودرس استخوان باشد. بسیاری از افراد در ستون فقرات خود شکستگی‌های متعددی دارند که از آن بی‌خبرند.
در صورت مشاهده علائم این نوع آسیب‌ها، باید در اولین فرصت به پزشک خود مراجعه کنید:
- درد کمر به صورت ناگهانی و شدید
- کمردردی که هنگام ایستادن یا راه رفتن بدتر می‌شود، اما زمانی که دراز می‌کشید کمی تسکین می‌یابد.
- کمردردی که حین انجام حرکات کششی ستون مهره‌ها ایجاد می‌شود.
- کاهش حداقل ۴ سانتی‌متری قد به صورت ناگهانی
استفاده از بازوها برای بلند شدن از روی صندلی
اگر هنگام برخاستن از روی صندلی از بازوهای خود کمک می‌گیرید، ممکن است به ضعف عضلات دچار باشید. مشکل در نشستن و بلند شدن، به دنبال کاهش توده عضلانی ران‌ها اتفاق می‌افتد و از آنجایی که عملکرد استخوان‌ها و ماهیچه‌های ما کاملا هماهنگ و به یکدیگر وابسته است، ضعف عضلات خیلی زود به آسیب و پوکی استخوان‌ها منجر خواهد شد. ضعف عضلات پا همچنین احتمال زمین خوردن و شکستگی را افزایش می‌دهد.
سعی کنید در برنامه‌های روزانه خود تمرینات تقویت‌کننده عضلات را نیز در نظر بگیرید و از این طریق کیفیت استخوان‌های خود را بهبود ببخشید.
ایجاد فرورفتگی در لثه‌ها
تحلیل رفتن استخوان فک باعث ایجاد فرورفتگی در لثه‌ها می‌شود. در صورت مشاهده این علامت بهتر است با مراجعه به دندانپزشک، استخوان فک خود را از نظر پوکی و ضعف بررسی کنید.
اختلال عملکرد غده تیروئید
سطوح بالای هورمون‌های تیروئیدی، تشکیل توده استخوانی جدید را دچار اختلال می‌کند. کم‌کاری تیروئید نیز می‌تواند باعث تحلیل استخوان‌ها شود و از نشانه های پوکی استخوان در جوانی است.
ضعف دست‌ها
طی مطالعاتی که روی زنان یائسه و تراکم کلی استخوان آن‌ها انجام گرفت، مشخص شد قدرت مفاصل دست با چگالی مواد معدنی استخوان فرد ارتباط تنگاتنگی دارد. افرادی که حین کار کردن با دست‌های خود احساس ضعف و ناتوانی می‌کنند، در واقع از کمبود مواد معدنی استخوانی رنج می‌برند. ضعف مفاصل دست همچنین خطر زمین خوردن و بروز شکستگی‌های استخوانی را نیز بالا می‌برد.
شکنندگی ناخن‌ها
استحکام ناخن می‌تواند نشانه سلامت استخوان باشد. البته عوامل دیگری مانند قرار گرفتن در معرض دمای بسیار گرم یا سرد، استفاده مستمر از لاک پاک‌کن، یا شست‌وشوی بیش از اندازه نیز می‌تواند در نهایت منجر به ضعف و شکنندگی ناخن‌ها شود.
نفخ یا یبوست طول کشیده
بیماری‌های گوارشی مانند کولیت و بیماری کرون می‌تواند منجر به سوء‌جذب مواد مغذی مورد نیاز استخوان مانند ویتامین D و کلسیم شود. از سوی دیگر این بیماری‌ها با ایجاد التهاب سیستمیک سرعت تجزیه و تحلیل استخوان را نیز افزایش می‌دهند. داروهای استروئیدی مانند هیدروکورتیزون یا پردنیزون که اغلب برای درمان این شرایط به کار می‌روند، سلامت استخوان را به خطر می‌اندازند. همچنین بسیاری از بیماران مبتلا به مشکلات گوارشی، مصرف لبنیات را کنار می‌گذارند و از رژیم‌های غذایی سفت و سخت پیروی می‌کنند. در نتیجه این وضعیت ممکن است مواد مغذی حیاتی استخوان به اندازه کافی به بدن نرسد و فرد دچار پوکی زودرس استخوان شود. بنابراین اگر به بیماری‌های گوارشی مبتلا هستید، در رابطه با سلامت استخوان‌هایتان با پزشک خود مشورت کنید.
بدفرمی لباس‌ها
شکستگی خیلی جزئی مهره‌های ستون فقرات ممکن است به جز تغییر وضعیت، خمیدگی و از بین رفتن حالت طبیعی انحنای کمر، نشانه دیگری نداشته باشد. در نتیجه این اختلال‌ها ممکن است به صورت ناگهانی احساس کنید لباس‌ها با فرم بدنتان تناسب ندارد.
اگر هیچکدام از نشانه های پوکی استخوان در جوانی را ندارید اما در میان نزدیکانتان کسی از این بیماری رنج می‌برد، بهتر است برای ارزیابی خطر بیماری و بررسی سلامت استخوان‌هایتان به پزشک مراجعه کنید.
عوامل زمینه‌ساز پوکی استخوان
اگرچه بیماری پوکی استخوان هم در مردان و هم در زنان دیده می‌شود اما این وضعیت در میان خانم‌ها شایع‌تر است. رایج‌ترین عواملی که زمینه پوکی استخوان را فراهم می‌کنند عبارتند از:
- سن بالا
- یائسگی قبل از ۴۵ سالگی
- انجام عمل جراحی ovariectomy قبل از ۴۵ سالگی
- تستوسترون پایین در مردان و استروژن پایین در زنان
- سیگار کشیدن
- داشتن سابقه خانوادگی
برخی بیماری‌ها نیز ممکن است خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند که در ادامه تعدادی از آن‌ها را نام برده‌ایم:
- نارسایی کلیه
- کمبود ویتامین D
- دیابت
- پرکاری تیروئید
- پرکاری پاراتیروئید
- روماتیسم مفصلی
- دمانس یا زوال عقل
- سابقه سرطان سینه
- فیبروز سیستیک
- بیماری گلبول‌های قرمز داسی‌شکل
پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تست سنجش تراکم استخوان، قابل اعتمادترین و در دسترس‌ترین راه برای تشخیص بیماری پوکی استخوان در مراحل اولیه است. در این تست که X-ray Dual Energy
Absorptiometry(به اختصار DEXA یا DXA) نام دارد، میزان جذب اشعه ایکس به وسیله استخوان ارزیابی می‌شود. دستگاه DEXA، با تابش دوز بسیاری کمی از پرتوهای یونیزان، تصویری از لگن، مچ دست یا ستون فقرات تهیه می‌کند. به کمک این تصویر، میزان تراکم استخوان‌های شما با سایر افراد هم‌جنس و هم‌سن سنجیده می‌شود تا به اختلالات احتمالی پی ببریم.
تست سنجش تراکم استخوان، به آمادگی خاصی نیاز ندارد؛ با این حال اگر یکی از شرایط زیر را دارید از قبل به پزشک خود اطلاع دهید:
- باردار هستید یا حدس می‌زنید که باردار باشید.
- اخیرا آزمایش بلع باریم انجام داده‌اید.
- اخیرا ماده حاجب رادیوگرافی یا رادیوایزوتوپ دریافت کرده‌اید.
به خاطر داشته باشید که حداقل ۲۴ ساعت قبل از انجام آزمون نباید از مکمل‌های کلسیم استفاده کنید. پیش از مراجعه به مرکز نیز باید جواهرات خود را خارج کرده و لباس‌های گشاد و راحت بپوشید.
مرکز سنجش تراکم استخوان تهران آکادمی، با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین تکنولوژی آمریکا در دانسیتومتری، یکی از بهترین مراکز DEXA در استان تهران است. اگر از علائم و نشانه های پوکی استخوان در جوانی رنج می‌برید، یا اگر می‌خواهید از سلامت استخوان‌های خود مطمئن شوید، کادر حرفه‌ای و مجرب تهران آکادمی آماده خدمت‌رسانی به شما عزیزان هستند.
درمان پوکی استخوان
هیچ درمان مشخصی برای پوکی استخوان وجود ندارد، اما با ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی، می‌توانیم سلامت استخوان‌ها را بهبود ببخشیم. افزایش مصرف کلسیم و ویتامین D و همچنین ورزش کردن از توصیه‌های پزشکان برای کاهش عوارض ناشی از این بیماری است. از جمله غذاهای غنی از کلسیم می‌توانیم به لبنیات کم‌چرب، ماهی ساردین و سالمون، کلم بروکلی و کلم برگ، لوبیا و حبوبات، نان، غلات و شیر بادام اشاره کنیم.
ایجاد تغییرات ساده در شیوه زندگی همچنین خطر پوکی زودرس استخوان را نیز کاهش می‌دهد. تشخیص به موقع این بیماری نیز مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر درمان بهتر و موفق‌تری را به ارمغان می‌آورد.
